Otvaranje 19. Međunarodnog sajma privrede u Brčkom, pod optimističnim sloganom „Jedinstvena razvojna prilika,“ poslužilo je kao scenografija za projekciju ekonomskog oporavka. Politički lideri s ponosom su iznosili impresivne statistike, poput rasta bruto domaćeg proizvoda (BDP) od 48% i uvećanja investicija za 78% od 2019. godine.
Uprkos sjajnoj retorici i okupljanju stotinu izlagača, detaljna analiza budžetske arhitekture Distrikta otkriva surovu istinu: Brčko distrikt ne razvija organsku, proizvodnu ekonomiju, već održava finansijsku stabilnost kroz hipertrofiran javni sektor. Ekonomski rast u Brčkom nije primarno vođen proizvodnjom, već potrošnjom budžeta, pokazuje analiza Fondacije za medije i aktivizam Plural BiH.
Birokratski monolit
Temeljni problem brčanske ekonomije je apsolutna dominacija administracije. Dok ukupan budžet za fiskalnu 2025. godinu iznosi respektabilnih 359,9 miliona KM, njegova struktura pokazuje alarmantnu disproporciju:
- Plate i naknade: Za bruto plate, doprinose i naknade troškova zaposlenih u javnom sektoru izdvaja se oko 139 miliona KM godišnje. Ovaj iznos čini blizu 40% ukupnog budžeta i direktno finansira oko 3.285 do 3.300 planiranih zaposlenika.
- Kapitalni budžet: Razvojni, odnosno kapitalni budžet za narednu godinu predložen je u iznosu od samo 33,4 miliona KM.
Ovaj odnos stavlja teret administracije u oštar kontrast sa razvojnim potencijalom: omjer izdvajanja za plate i za kapitalne investicije iznosi približno 4,1 prema 1 u korist administrativnog aparata.
Ovaj masivan izdatak za administraciju stvara snažan Crowding-out efekat. Visoke plate u javnom sektoru privlače kvalifikovanu radnu snagu, ostavljajući realni sektor da se bori s nedostatkom kadra i smanjenom konkurentnošću. Tako se zvanično izmjereni rast BDP-a od 48% (koji zvuči impresivno), ne može pripisati primarnom rastu produktivnosti ili izvoza, već je pretežno posljedica inflacije i kontinuiranog statističkog efekta masivne javne potrošnje.
Budžetska paraliza
Pored ogromnog izdvajanja za tekuće troškove, fiskalni prostor Distrikta je gotovo u potpunosti paralizovan. Prema analizama, čak 95 posto budžeta je već unaprijed određeno zakonom, obavezama iz potpisanih ugovora i ranije preuzetim obavezama.
Ova ekstremna nefleksibilnost ostavlja samo pet posto budžeta za osmišljavanje novih razvojnih programa, projekata ili povećanje kapitalnog budžeta. Posljedično, bez obzira na ambiciozne strategije razvoja, manevarski prostor Vlade za poticanje realnog sektora, uvođenje inovacija ili brzo reagovanje na ekonomske šokove je zanemariv.
Dodatni teret neefikasnosti predstavljaju gubici koji direktno smanjuju razvojni potencijal:
- Otplata duga: Planirana je u iznosu od 14,7 miliona KM (ili 16,53 miliona KM prema drugim podacima).
- Sudske presude: Za sudske presude i rješenja, koje su mjera administrativne neefikasnosti i lošeg pravnog planiranja, predviđeno je 1,67 miliona KM (ili 2,16 miliona KM ).
Ovaj izgubljeni kapital, koji se troši na saniranje posljedica grešaka iz prošlosti, direktno se oduzima od mogućnosti usmjeravanja sredstava ka subvencijama za mala i srednja preduzeća (SME).
Simbolika nasuprot stvarnosti
Najavljeni planovi organizatora sajma za izradu projekta za stalni sajamski prostor ilustruju pogrešno postavljene prioritete. U situaciji kada se Distrikt bori s fiskalnom nefleksibilnošću i kada mu je potrebna radikalna reforma javne uprave, ulaganje značajnog dijela malog kapitalnog budžeta u skupu, neproduktivnu infrastrukturu postavlja pitanje ekonomske opravdanosti. Sa skromnom bazom od stotinu izlagača, takva investicija nosi rizik da postane spomenik neostvarenim ambicijama, umjesto da bude usmjerena ka direktnoj podršci proizvodnom kapacitetu i tehnološkom razvoju.
Iako se ističe potreba za reformom javne uprave, uključujući smanjenje broja zaposlenih za 10%, predložena metoda – smanjenje isključivo kroz prirodni odlazak u penziju i spajanje institucija – signalizira nedostatak političke volje za aktivno, bolno restrukturiranje. Fokus na pasivne metode je kozmetički pristup koji produžava agoniju.
Sajam privrede u Brčkom je važan simbol optimizma i potencijala. Ipak, on ne može sakriti temeljni ekonomski problem: Brčko distrikt ostaje fiskalno bogat dio BiH na papiru, ali strukturno neodrživ, jer većinu svog novca troši na održavanje birokratskog komfora, umjesto na razvoj proizvodnje i konkurentnog realnog sektora. Bez radikalne reforme koja bi 139 miliona KM iz administracije preusmjerila ka razvoju, Brčko će ostati zarobljeno u birokratskom monolitu.
