U posljednje vrijeme Brčko distrikt Bosne i Hercegovine svjedoči povećanom broju građanskih inicijativa i peticija. One odražavaju nezadovoljstvo, ali i želju građana da aktivno učestvuju u kreiranju politika i donošenju odluka. Međutim, postoji jedan ključni problem – zakon koji bi regulisao građanske inicijative u Brčkom ne postoji.
Od rudarenja litijuma do gradskog groblja
U Brčkom su se nedavno pojavile inicijative koje odražavaju raznolikost interesa i potreba lokalnog stanovništva. Jedna neformalna grupa građana traži da se Skupština izjasni o mogućnosti rudarenja litijuma na Majevici koje bi moglo da dovede do katastrofalnih ekoloških posljedica i za naš grad. Druga inicijativa, grupe građana koja je nedavno organizovala proteste, zalaže se za osnivanje gradskog groblja kako bi se prekinuo monopol vjerskih zajednica nad sahranjivanjem.
Pored ovih inicijativa, krajem prošle godine pokrenuta je i peticija kojom se od Skupštine traži hitno usvajanje Zakona o profesionalnoj rehabilitaciji, osposobljavanju i zapošljavanju osoba sa invaliditetom. Ove sedmice, usljed aktuelnih događaja, građani potpisuju novu onlajn peticiju za osnivanje doma za nezbrinutu djecu.
Ovo pokazuje da građani imaju snažan interes za rješavanje društvenih problema, ali se postavlja pitanje koliko je njihov glas institucionalno relevantan.
Budžetska (ne)transparentnost i stadion bez kraja
Osim inicijativa koje imaju direktan socijalni uticaj, postoje i pitanja o načinu trošenja budžetskih sredstava. Građani s pravom postavljaju pitanje: koliko novca treba ulagati u gradski stadion? Izgradnja ovog objekta traje godinama, progutala je značajan dio budžeta, a Brčko pritom nema ni gradski fudbalski klub koji bi na njemu igrao. Elaborat o ekonomskoj i društvenoj opravdanosti projekta ne postoji, što dodatno pojačava sumnje u njegovu svrhu.
Kada bi građani imali pravo da putem inicijativa i referenduma odlučuju o ovim pitanjima, možda bi prioriteti budžetskog trošenja izgledali drugačije.
Pravni vakuum: Brčko nema zakon o građanskim inicijativama
Iako građanske inicijative postaju sve učestalije, njihov uticaj je ograničen nepostojanjem zakonskog okvira. Republika Srpska već ima Zakon o građanskim inicijativama, Federacija BiH je u procesu njegovog donošenja, ali u Brčkom – taj zakon ne postoji. Na nivou Bosne i Hercegovine, takođe, ne postoji sličan akt.
Brčko formalno primjenjuje Zakon o referendumu iz 1977. godine, koji potiče iz vremena Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. No, čak i ta pravna mogućnost ograničena je nalogom supervizora zbog specifičnog statusa grada.
Šta dalje?
Građani Brčkog već sada pokazuju da žele učestvovati u odlučivanju, ali sistem ih ne prepoznaje kao ravnopravne partnere vlasti. Zakonsko uređenje građanskih inicijativa omogućilo bi im da njihovi prijedlozi dobiju formalnu težinu i da se više ne oslanjaju samo na dobru volju političara.
Ukoliko Brčko želi biti istinski demokratska zajednica, mora prepoznati važnost participativne demokratije i donijeti zakon koji će građanima dati pravo da direktno utiču na odluke koje oblikuju njihov grad i budućnost.
