Najnovije objave Evropskog univerziteta Brčko distrikt (EUBD), u kojima se s ponosom ističe osvajanje visokih pozicija na čak dvije rang-liste, AD Scientific Index (ADSI) i Webometrics, izazvale su pažnju javnosti.
Plasman na 2. mjesto u državi na jednoj, i “respektabilno” 13. na drugoj listi, na prvi pogled djeluje kao izvanredan uspjeh. Međutim, dublja analiza metodologija ovih rangiranja i podataka na kojima se temelje, koju je uradila Fondacija za medije i aktivizam Plural BiH, otkriva kompleksniju i znatno manje laskavu priču – priču koja više govori o vještini akademskog marketinga i sistemskim slabostima visokog obrazovanja u BiH, nego o suštinskom naučnom i obrazovnom kvalitetu.
Kako biti i 2. i 13. u isto vrijeme?
Ključ za razumijevanje ovog fenomena leži u ogromnoj razlici između dvije rang-liste koje Evropski univerzitet Brčko distrikt (EUBD) koristi za samopromociju.
S jedne strane, tu je AD Scientific Index (ADSI), relativno nova i kontroverzna platforma, na kojoj je EUBD za 2025. godinu pozicioniran kao najbolji privatni univerzitet i drugi najbolji univerzitet ukupno u Bosni i Hercegovini. Ovaj zapanjujući rezultat stavlja ga ispred gotovo svih javnih univerziteta, uključujući gigante poput Univerziteta u Banjoj Luci.
S druge strane, tu je Webometrics Ranking of World Universities, mnogo starija, nekomercijalna i globalno priznata rang-lista koju vodi španski Nacionalni istraživački savjet (CSIC). Prema posljednjim podacima koje je sam EUBD ponosno objavio, na ovoj listi zauzima 13. mjesto u Bosni i Hercegovini.
Kako je moguće da jedna institucija bude i druga i trinaesta? Odgovor leži u fundamentalno različitim filozofijama i metodologijama ovih sistema, a ta razlika savršeno razotkriva igru u kojoj se statistika koristi za stvaranje iluzije o uspjehu.
Metrika taštine po principu ‘plati pa se rangiraj’
AD Scientific Index, osnovan 2021. godine, predstavlja se kao moderna alternativa tradicionalnim rang-listama. Njegova ključna metrika je tzv. h-index, koji mjeri produktivnost i citiranost pojedinačnih naučnika, a podaci se prikupljaju isključivo sa javno dostupnih profila na platformi Google Scholar. Rang institucije se potom izvodi “odozdo prema gore”, na osnovu performansi njenih najboljih naučnika.
Upravo u toj metodologiji leži ključ “uspjeha” EUBD-a. Prema podacima ADSI-ja, svoj visoki plasman ostvario je sa svega 29 indeksiranih naučnika. Istovremeno, Univerzitet u Sarajevu, koji je na prvom mjestu, ima 2.162 indeksirana naučnika, a Univerzitet u Banjoj Luci (treće mjesto) ima 720.
Anomalija nastaje jer je sistem preosjetljiv na pojedinačne “zvijezde”. Visok rang EUBD-a praktično je rezultat performansi jednog jedinog naučnika koji je svrstan u “top 10%” kategoriju po metrikama ADSI-ja. Taj jedan pojedinac, u sistemu koji ne vrednuje ukupan istraživački kapacitet, širinu naučnih polja ili brojnost akademskog osoblja, bio je dovoljan da cijelu instituciju vine visoko na nacionalnoj listi.
Ovo nije pokazatelj institucionalne snage, već ilustracija metodološke manjkavosti koja omogućava da institucija sa minimalnim brojem istraživača, zahvaljujući jednom ili dvojici produktivnih pojedinaca, stvori privid da je rame uz rame sa univerzitetima koji imaju desetine puta više akademskog osoblja.
Dodatnu sumnju na kredibilitet ADSI-ja baca njegov poslovni model. Značajan dio međunarodne akademske zajednice označio ga je kao “predatorsko rangiranje” (predatory ranking) i “šemu za zarađivanje novca”. Platforma otvoreno nudi plaćene usluge, uključujući naknadu od oko 25-30 dolara za brže uvrštavanje pojedinaca na listu, kao i skupe “SMART” pakete za institucije koje žele poboljšati svoju vidljivost i analitiku. Ovaj komercijalni aspekt stvara očigledan sukob interesa i pretvara rangiranje u marketinški alat, a ne u objektivno mjerilo kvaliteta.
Webometrics: Realniji, ali manje glamurozan odraz
Za razliku od ADSI-ja, Webometrics je neprofitni projekat koji ima za cilj da promoviše prisustvo univerziteta na internetu i podstakne objavljivanje naučnih rezultata u otvorenom pristupu. Njegova metodologija je sveobuhvatnija i vrednuje :
- Vidljivost (50%): Uticaj web sadržaja i broj eksternih linkova ka stranicama univerziteta.
- Izvrsnost (40%): Broj radova koji spadaju u 10% najcitiranijih u svojim oblastima.
- Transparentnost (10%): Broj citata vodećih istraživača institucije.
Na ovoj, znatno kredibilnijoj listi, slika je drastično drugačija. Univerzitet u Sarajevu je na 1.439. mjestu u svijetu, a Univerzitet u Banjoj Luci na 2.710. mjestu, bilježeći konstantan napredak. Evropski univerzitet Brčko, sa svojim 13. mjestom u BiH, nalazi se daleko iza njih, na poziciji koja je mnogo realniji odraz njegovog kapaciteta i uticaja u poređenju sa velikim javnim univerzitetima.
Činjenica da EUBD svoj plasman na 13. mjesto predstavlja kao “značajan uspjeh” i “potvrdu respektabilnog mjesta” savršeno ilustruje strategiju akademskog marketinga: čak i skroman rezultat se može uokviriti kao veliko postignuće, dok se istovremeno koristi metodološki sumnjiva lista (ADSI) za tvrdnje o pripadnosti samom vrhu.
Potreba za kritičkim čitanjem u vakuumu kvaliteta
Priča o rangiranju Evropskog univerziteta Brčko nije priča o akademskom čudu, već lekcija o važnosti medijske i metričke pismenosti. Ona pokazuje kako se statistički podaci, iako tehnički “tačni”, mogu izvući iz konteksta i iskoristiti za stvaranje potpuno pogrešne slike o stvarnosti.
Ovakve prakse cvjetaju u duboko problematičnom sistemu visokog obrazovanja u BiH, koji je opterećen fragmentacijom, politizacijom, korupcijom i nedostatkom pouzdanih mehanizama za osiguranje kvaliteta. U takvom “vakuumu kvaliteta”, gdje je zvanična akreditacija samo osnovni prag, a ne garancija izvrsnosti, lažni sjaj sumnjivih rang-lista postaje moćan alat za privlačenje studenata.
Za buduće studente, roditelje i poslodavce, poruka je jasna: ne treba vjerovati blještavim naslovima. Kvalitet jedne visokoškolske ustanove ne ogleda se u jednom, izolovanom broju sa komercijalne rang-liste. On se ogleda u:
- Rigoroznim međunarodnim akreditacijama koje posjeduju pojedini fakulteti i univerziteti u BiH, a koje garantuju usklađenost sa najvišim svjetskim standardima.
- Kvalitetu i transparentnosti nastavnog procesa.
- Uspjehu diplomaca na tržištu rada.
- Obimu i relevantnosti stvarnih naučnih istraživanja.
- Ukupnom doprinosu društvu.
U trci za prestižom koja se odvija u bosanskohercegovačkom akademskom prostoru, ključno je razlikovati stvarna postignuća od vješto upakovanih iluzija. U suprotnom, rizikujemo da kao društvo počnemo vrednovati marketing više od znanja, sa nesagledivim posljedicama po buduće generacije i razvoj zemlje.
